Obecny system aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych jest ukierunkowany na wsparcie pracodawców,
natomiast zasadniczo nie uwzględnia konieczności udzielenia określonej pomocy osobie niepełnosprawnej podejmującej zatrudnienie. Konsekwencją takiego systemu jest m.in.: niska aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych, co obrazują dane statystyczne. Współczynnik aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym według danych zawartych na stronie www.niepelnosprawni.gov.pl w I kw. 2016 r. wynosił 27,4 %, a wskaźnik zatrudnienia 23,7 % i jest on wciąż prawie dwukrotnie niższy niż średnia Unijna (45%). Znacznie gorzej wyglądają wskaźniki dotyczące aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych w wieku 16 lat i więcej– odpowiednio: 16,9% i14,7%. Przy czym zwiększa się każdego roku liczba osób niepełnosprawnych posiadających wykształcenie wyższe – według danych zawartych na stronie www.niepelnosprawni.gov.pl, np. w 2009r. wynosiła ona 5,1% (w przypadku osób sprawnych 20,8%), a w 2014r. już 9,8% (w przypadku osób sprawnych 27,1%). Jednak nie przekłada się w sposób bezpośredni na wyrównany poziom zatrudnienia tej grupy osób w stosunku do osób sprawnych. Dysproporcje są znaczące – według danych za I kwartał 2016r. (GUS, Aktywność Ekonomiczna Ludności Polski – aktywność ekonomiczna ludności w wieku 15 lat i więcej) – współczynnik aktywności zawodowej w grupie osób posiadających wyższe wykształcenie wynosi 80,2%, w tym osób niepełnosprawnych ponad połowę mniej (32%), a wskaźnik zatrudnienia odpowiednio – 77,5% (dla ogółu ludności) i28,4% (dla osób niepełnosprawnych).
Niestety dane te obejmują szeroką definicję niepełnosprawności bez wyróżnienia osób niepełnosprawnych intelektualnie
Większość osób z niepełnosprawnością intelektualną po skończeniu szkoły nie uczestniczy w żadnych zajęciach. Nie uczy się dalej i nie pracuje. Niestety nie wszystkie osoby niepełnosprawne wierzą w to, że mogą pracować. Czasami nie wierzy w to również rodzina. Boją się, że stracą rentę socjalną. Polskie prawo o rentach ogranicza osobom niepełnosprawnym możliwości zarabiania. Jeżeli osoba niepełnosprawna będzie zarabiać więcej pieniędzy, to wypłata jej renty zostanie zawieszona. Choć będzie mieć większą pensję, to w sumie nie będzie mieć więcej pieniędzy, bo nie dostanie renty. To jest bardzo złe i niekorzystne dla osób niepełnosprawnych. Właściwie stanowi to formę dyskryminacji. Co trzeba zrobić, żeby osoby niepełnosprawne były dobrze przygotowane do podjęcia pracy? Polskie prawo gwarantuje wszystkim obywatelom równe prawa, w tym prawo do wyboru zawodu. Mówi o tym Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej. Jest to najważniejszy dokument w każdym kraju, w którym jest spis praw i obowiązków każdego obywatela. Wszystkie sprawy, które dotyczą rehabilitacji osób niepełnosprawnych, są zapisane w Ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Jest to dokument, w którym jest napisane, jak nasze państwo powinno pomagać osobom niepełnosprawnym w ich życiu. Za sprawy osób niepełnosprawnych odpowiada Pełnomocnik Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych. Jest to przedstawiciel rządu, który zajmuje się sprawami osób niepełnosprawnych. Mimo to i mimo ciągłych zmian w prawie, osoby z niepełnosprawnością intelektualną mają duże trudności w uzyskaniu informacji i pomocy. Trudno im uzyskać poradę zawodową, znaleźć dobre szkolenie zawodowe czy pracę. Formalnie osoby, które są gotowe do podjęcia pracy, powinny zgłosić się do urzędu pracy. Tam urzędnik rejestruje każdą osobę jako osobę poszukującą pracy albo bezrobotną. Po zarejestrowaniu pracownicy urzędu powinni pomóc osobie niepełnosprawnej znaleźć odpowiednią pracę lub potrzebne szkolenie choćby dlatego, że osoby niepełnosprawne nie potrafią samodzielnie załatwiać spraw związanych z szukaniem pracy. Potrzebują wtedy pomocy. Niestety pośrednictwo pracy ogranicza się do przedstawienia osobie niepełnosprawnej ofert bez dokonania wnikliwego wywiadu o ich potrzebach i umiejętnościach . Czasami osoby niepełnosprawne nie posiadają odpowiednich kwalifikacji, żeby zostać zatrudnionymi. Muszą wtedy lepiej się przygotować. To znaczy przejść odpowiednie wyszkolenie zawodowe , takie jak na przykład sprzątanie, prasowanie czy pakowanie . Umiejętności zawodowych najlepiej nauczyć się na praktykach u pracodawcy. Na przykład pracownik kuchni potrzebuje innych umiejętności niż pracownik w sklepie. Osobę, która chodzi na praktyki, określa się mianem praktykant. Praktykant jeszcze nie jest pracownikiem i nie podpisuje umowy o pracę. Czasami osoby niepełnosprawne uczestniczą również w stażu. Staż jest podobny do praktyki niemniej jednak z formalnego punktu widzenia, takim osobom łatwiej jest podpisać umowę o pracę. W obu przypadkach potrzebna jest osoba wspierająca. Ta osoba to trener pracy. Zadaniem trenera pracy jest pomoc osobie z niepełnosprawnością na rożnych etapach aktywizacji zawodowej. Od przygotowania kandydata do pracy – określenia jego możliwości i potrzeb, poprzez samo poszukiwanie pracy i proces rekrutacyjny, aż do jej podjęcia. W tym miejscu rola trenera się jednak nie kończy – ma on za zadanie również pomóc utrzymać się w miejscu zatrudnienia. Po praktykach lub po stażu łatwiej jest zdecydować się na podjęcie konkretnej pracy. Wybrać, gdzie się chce pracować i co chce się robić.
W Polsce wyróżnia się trzy stopnie niepełnosprawności:
lekki, umiarkowany i znaczny. Zespół może dodatkowo orzec, że osoba nie poradzi sobie w życiu samodzielnie. Wtedy bardzo często kieruje ją do warsztatu terapii zajęciowej, a nie do pracy. Osoby, które mają umiarkowany lub znaczny stopień niepełnosprawności, według przepisów są niezdolne do pracy. Mogą pracować tylko w zakładach chronionych. Inni pracodawcy, którzy chcą je zatrudnić, muszą starać się o specjalną zgodę. To ogranicza dostęp osób niepełnosprawnych do pracy. Nie jest dobre dla ich rozwoju zawodowego i dla ich życia. Są przez to krzywdzone. To jest dyskryminacja, czyli brak równych szans dla osób niepełnosprawnych . Gdzie mogą pracować osoby niepełnosprawne intelektualnie?
W Polsce istnieją dwa rodzaje zakładów pracy, które są specjalnie przygotowane do zatrudnienia osób niepełnosprawnych
To zakłady aktywności zawodowej i zakłady pracy chronionej. Zakłady te otrzymują pieniądze od państwa na stworzenie specjalnych warunków pracy dla osób niepełnosprawnych. Jest to tak zwany chroniony rynek pracy. W zakładzie aktywności zawodowej osoby niepełnosprawne pracują i jednocześnie zdobywają doświadczenie, aby podjąć pracę w zwykłym zakładzie pracy. Żeby pracować w zakładzie aktywności zawodowej trzeba mieć orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności. Osoby pracujące w tych zakładach biorą też udział w zajęciach rehabilitacyjnych. W zakładzie pracy chronionej częściej zatrudnione są osoby lekko i umiarkowanie niepełnosprawne. Zakłady pracy chronionej zatrudniają bardzo mało osób z niepełnosprawnością intelektualną. Czasami niepełnosprawni pracownicy skarżą się, że w zakładach pracy chronionej są złe warunki pracy. Zakłady aktywności zawodowej i zakłady pracy chronionej różnią się między sobą. To niestety nie jest to samo. Obecnie w Polsce uruchomiono poprzez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych – adresując do pracodawców i organizacji pozarządowych nowy PILOTAŻOWY PROGRAM ,,PRACA - INTEGRACJA” wpisuje się w realizację zapisów Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych oraz standardy polityki Państwa określone w Strategii na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju. Zgodnie z którą głównym problemem polskiego rynku pracy są niewykorzystane zasoby pracy, zwłaszcza wśród grup najbardziej narażonych na wykluczenie społeczne i bezrobocie długoterminowe, w tym osób niepełnosprawnych. W obszarze wsparcia osób niepełnosprawnych niezwykle istotne mają być działania zmierzające do zmian systemowych oraz wzrostu profesjonalizmu, prowadzące do zwiększenia jakości udzielanej osobom niepełnosprawnym pomocy, przede wszystkim w celu umożliwienia im podejmowania aktywności zawodowej. Działania te mają zmierzać do stałego rozwoju rynku pracy osób niepełnosprawnych oraz przeciwdziałania ich wykluczeniu zawodowemu. Niestety dotyczy to w szczególności niepełnosprawnych ruchowo bądź obejmuje grupy z niska sprzężoną niepełnosprawnością. Osoby niepełnosprawne często bez pomocy nie są w stanie rozpocząć aktywności zawodowej, głównie ze względu na wysokie koszty podejmowania tej aktywności oraz ograniczenia wynikające z niepełnosprawności. Brak ofert pracy stosownych do posiadanych kwalifikacji bądź brak adekwatnych do predyspozycji ofert przygotowania zawodowego są również barierami w podejmowaniu aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych. Niezbędne jest więc uzupełnienie systemowych rozwiązań o celowane programy, adresowane do osób niepełnosprawnych pozostających poza rynkiem pracy. W ramach PILOTAŻOWEGO PROGRAMU „PRACA-INTEGRACJA” struktura planowanej pomocy ułożona została w sposób umożliwiający zaplanowanie i realizację pełnej ścieżki przygotowania osoby niepełnosprawnej do zatrudnienia, począwszy od wsparcia o charakterze miękkim, poprzez realne podnoszenie kompetencji zawodowych, ograniczenie lub likwidację zdiagnozowanych barier funkcjonalnych, aż po zatrudnienie. Prawa osób niepełnosprawnych do pracy, na zasadzie równości z innymi osobami, co obejmuje prawo do możliwości zarabiania na życie poprzez pracę swobodnie wybraną lub przyjętą na rynku pracy oraz w otwartym, integracyjnym i dostępnym dla osób niepełnosprawnych środowisku pracy. To marzenie wielu niepełnosprawnych intelektualnie i ich rodziców.